„Problem” czy uzależnienie?

Uzależnienie definiowane jest jako przewlekła, nawracająca choroba, która manifestuje się w postaci kompulsywnego poszukiwania i używania substancji (lub wykonywania danej czynności) pomimo występowania szkodliwych konsekwencji. Istotą tego stanu jest upośledzenie kontroli nad danym zachowaniem, wynikające ze zmian w funkcjonowaniu układu nagrody, motywacji i pamięci w mózgu.

Uzależnienie ma charakter niszczący i całościowy, rzutuje na każdą sferę funkcjonowania jednostki. W wymiarze fizycznym prowadzi do postępującej degradacji zdrowia, uszkodzeń narządów i szeregu poważnych chorób. Na poziomie psychicznym objawia się zaburzeniami emocjonalnymi, chronicznym lękiem, depresją, zmianami osobowości oraz zniekształceniem myślenia i percepcji. Konsekwencje społeczne obejmują postępującą izolację, utratę pracy lub statusu edukacyjnego, a także konflikty z prawem. Ponadto, uzależnienie niszczy jednostkę duchowo, prowadząc do utraty systemu wartości, sensu życia oraz poczucia tożsamości. Należy stanowczo podkreślić, że choroba ta traumatyzuje osoby bliskie i nieodwracalnie niszczy więzi rodzinne oraz społeczne, wciągając otoczenie w cykl współuzależnienia i dysfunkcji.

W kontekście substancji psychoaktywnych, a w szczególności alkoholu, kluczowe jest rozróżnienie pomiędzy różnymi stopniami zaawansowania problemu, co ma fundamentalne znaczenie dla doboru właściwej interwencji terapeutycznej. Spektrum to nie jest jednorodne i należy wyraźnie oddzielić uzależnienie od mniej zaawansowanych form problemowego picia/ brania lub wykonywania szkodliwych czynności.

Spróbujmy posłużyć się przykładem nadużywania alkoholu. Pierwszym etapem jestpicie ryzykowne, oznaczające spożywanie w ilościach lub/i w warunkach, które stwarzają potencjalne, zwiększone ryzyko wystąpienia negatywnych konsekwencji zdrowotnych (somatycznych lub psychicznych) albo społecznych. Na tym etapie nie są jeszcze spełnione kryteria uzależnienia, jednak zachowanie to stanowi wyraźną ścieżkę do rozwoju pełnej choroby. W przypadku tym użytkownik nie spełnia jeszcze wszystkich kryteriów klinicznych dla pełnego uzależnienia – zwłaszcza może brakować utraty kontroli, nasilenia tolerancji czy występowania silnego głodu alkoholowego (zespołu abstynencyjnego).

Najbardziej zaawansowanym stanem jest natomiast pełnoobjawowa choroba, w której występują wszystkie kluczowe kryteria diagnostyczne (zgodnie z systemami ICD-11 lub DSM-5). Charakteryzuje się ona przede wszystkim silną, kompulsywną potrzebą picia (głód), całkowitą utratą kontroli nad rozpoczęciem i zakończeniem picia, rozwojem tolerancji(potrzeba coraz większych dawek), występowaniem fizycznych objawów odstawienia po zaprzestaniu picia, a także postępującym zaniedbywaniem innych źródeł przyjemności oraz kontynuowaniem picia pomimo jasnych dowodów szkodliwości. Ten stan wymaga natychmiastowej, specjalistycznej interwencji terapeutycznej.